Sokrates ve Sokratesçilik Akımı Hakkında

Antikçağ Yunan düşünürü Sokrates (İ.Ö. 468-400), bilgisizliğe karşı açtığı savaşla felsefesinin (bilgi sevgisi) kurucusu sayılır. Bilgicilik (sofizm) akımı içinde yetişmişti. Ama bilginin, insandan insana değişen göreci (relativizm) olduğunu savunan bilgicilerden ayrılarak, her insan için geçerli olan genel karakterini meydana çıkarmıştır (entellektüalizm). Hiç yazmamış, tartışarak öğretmiştir. Kendine özgü bu diyalog yöntemiyle, bilginin her us’ta bulunduğunu ve bireysel usları doğru düşünmeye yönelterek meydana çıkarılabileceğini ilerisürmüştür (rasyonalizm).

Antikçağ Yunan düşünürü Sokrates‘in öğretisi ve bu öğretiyi çeşitli yanlarından izleyenlerin genel adı.

İnsan yaşamının ereği olan mutluluğu da bu bilgi verecektir (evdemonizm). Sokrates’e göre doğru bilgi, doğru eylemi gerçekleştirir. Erdemsizlik bilgisizlikten doğar, bilgili insan erdemli olmak zorundadır (determinizm). Bir davranışta erdemli, başka bir davranışta erdemsiz olunamaz. Ölçüler kişilere göre değişseydi toplum düzeni kurulamazdı. Oysa devlet (toplumsal düzen) gereklidir. Bu gerekli kuruluşun sağlamlığı, sürekliliği için de genel bir töre gereklidir.

Töresellik (ahlâkîlik), toplum düzeninin temelidir. Bilgiciler tek tek insanları değil, insanı görmeliydiler. İnsanların arasındaki başkalıklar görünüştedir, iyilik eğilimi hepsinde aynıdır. Kişilerin içinde uyuyan bu ortak eğilim, ancak bilgiyle meydana çıkarılabilir. Bunun için de insanlar kendini tanı’malı ve kendini bil’melidirler. Kişiler bilmedikleri için kötüdürler, bilseler kötü olamazlar. Aklımız iyiye ermesi bir bilgi işidir.

Ne var ki Sokrates’e göre bilgi, kuramsal ya da kılgın amaçlar için değil, sadece iyi yaşamak ve kurulu düzene iyi vatandaşlar yetiştirmek için gereklidir. Sokrates’e göre nesnel gerçeklik bilinemez. Sokrates böylelikle, antikçağın özdekçi doğa felsefesini düşünceciliğe (idealizme) dönüştürmüştür. Antikçağ Yunan düşüncesinde Megara okulu, Elis-eretria okulu, Kinikler okulu ve Kirene okulu Sokratesçi okullar adı altında toplanırlar. Sokrates’in öğrencilerinin kurduğu bu okullar Sokratesçiliği çeşitli yanlarından alarak kendilerine göre yorumlamışlardır. Örneğin Megara okulu, Sokrates’in töre ilkesini Elea öğretisiyle birleştirmiştir; Kiniklilerle Kirenililer Sokrates’i bilgicilerle (sofizm) kaynaştırmaya çalışmışlardır.

Sokrates’i bütünüyle kavrayan ve geliştiren tek öğreti, büyük özelliğinden ötürü Sokratesçi okullar arasında sokulmadığı halde Sokrates’in en büyük öğrencisi olan Platon’un öğretisidir. Sokratesçi okullar, insan yaşamındaki en büyük ereğin bilgiyle varılan erdem olduğu yolundaki Sokrates görüşünde birleşirler. Antikçağ Yunan düşüncesinde Eukleides, Elis’li Phaidon, Antistenes, Aristippos ve izdaşları Sokratesçi sofistler adıyla anılırlar. Çünkü bunlar, düşüncelerinde, Sokrates’i bilgicilik (sofizm) doğrultusunda yorumlamışlardır.

Bu düşünürlerin öğretilerinde bilgici öğeler pek güçlüdür. Örneğin kinizmin kurucusu Antistenes, Sokrates töreciliğinden yola çıktığı halde töreyi umursamazlığa varmıştır. Çünkü töre insanı gevşetir, rahata kavuşturur, oysa insan hazzın bu türlüsüne de sırt çevirerek yaşabilmek için dayanıklı olmalıdır. Hedonizmin kurucusu Aristoppos bireycidir, topluma değer vermez, istenen haz bireysel hazdır, onun için de ölçü Protagoras‘ın dedği gibi bireysel insandır.

Megara okulunun kurucusu Eukleides, bilgicilerin sanatı olan eristik sanatını geliştirmiştir, öğretisi göreciliğe yönelen şaşırtıcı tasımlarla süslüdür. Bu örneklerde görülen genel töreyi yadsıma, bireycilik, eristik vb. bilgici temalar ve yöntemlerdir.

Sokratesçi Diyaloglar

Platon’un, Sokrates‘in düşüncelerini yansıtan yapıtları.
Platon’un gençlik diyalogları genellikle Sokratesçi diyaloglar adıyla anılır. Bu diyaloglar şunlardır: Apoligia, Kriton, Küçük Hippias, İon, Lakhes, Euthyphron, Kharmides, Protagoras ve Devlet‘in birinci kitabı. Ne var ki bu yapıtlardan birçoğunun Platon’un olup olmadğı bile kesin değildir, tartışmalıdır.
Bundan başka, Sokratesçi diyaloglar arasına Platon’un başka yapıtlarını katıp gençlik diyaloglarından birçoğunu bu deyimin dışında […]

Sokrates-Öncesi Sokrates‘ten önce yaşayan Yunan düşünürleri.

Klâsik felsefe tarihleri, antikçağ Yunan felsefesini üç bölüme ayırırlar: Sokrates-öncesi (İ.Ö. VII. yüzyıldan IV. yüzyıla kadar yaşamış tüm Yunan düşünürlerini kapsar), Klâsik felsefe çağı (Sokrates, Platon ve Aristoteles’i kapsar), Helenistik çağ (Aristoteles’in ölümünden İsâ’nın doğumuna kadar uzanan sürede yaşayan Yunan düşünürleri). Antik felsefe ya da ilkçağ felsefesi kapsamındaysa bu sınıflandırmaya bir bölüm daha eklenir: Roma çağı (İsâ’nın doğumundan V. yüzyılın sonuna kadar yaşayan düşünürleri kapsar).

Sokrates-öncesi (La. Ante Socratem, Al. Vorsokratiker